با سلام...
تطبیق ادیان
استاد گرامی سرکارخانم احمد پور
مفهوم دین و ارکان آن
دین و مفهوم آن موضوعاتی است که اندیشه بسیاری از صاحب نظران را به خود مشغول داشته و در تعریف آن عبارات متعددی بیان شده است اما چندان توافق مشترک درباره مفهوم آن وجود ندارد چنانکه حتی عده ای از محققان آنرا غیرقابل تعریف دانسته اند دانشمندان جامعه شناس و تاریخ دانان متعددی برای پیدا کردن یک و یا چند وجه مشترک در تعریف ادیان تلاشهائی انجام داده اند اما چندان موفق نبوده اند این امر موجب گردیده تا تعریف های بیشماری برای دین ارائه شود.
برخی دین را مجموعه ای از اعتقادات معنوی دانسته و برخی دیگر آن را دسته ای از تعالیم اخلاقی یا اجتماعی مقدس قلمداد کرده اند در برخی تعاریف دین را اعتقادات و مناسکی خوانده اند که بر محور وجود یک حقیقت مقدس متعالی پدید آمده است.
عالمان ادیان الهی و اندیشمندان مسلمان عمدتا در جستجوی تعریف دین حق و مقبول الهی دیده اند دینی که از سوی خدا برای انسانها نازل شده است. پس در واقع دین مجموعه منظمی از اعتقادات است که ضمن توصیفی از جهان هستی و جایگاه آدمی در آن شیوه خاصی را به پیروان خود توجیه می کند و آن را در قالب اعمال نمادین و سمبلیک که همان عبادات می باشد متبلور می سازند.
دین پژوهان در خصوص تعاریف دین به اتفاق نظر قطعی نرسیده اند اما آنان تلاش نمودن تا ساختاری مشترک از دین ارائه دهند آنان دریافتند که تمام ادیان دنیا دارای 2 بخش بشرح ذیل هستند:
الف) جهان بینی: جهان بینی آن بخش از تعالیم دین است که تعریف کلی از جهان هستی را ارائه می دهد. انسان براساس آن به تعبیر و تفسیر جهان و جایگاه خویش و ارکان وجودی مانند خدا ، فرشتگان و ... می پردازد.
ب) ایدئولوژی: بخش دیگری از دین است که یک نظام اخلاقی و شیوه خاص به پیروان را توجیه می کند. شیوه ای از زندگی که هدفش سعادت و تکامل انسان است بعبارت دیگر ایدئولوژی یک سلسله آراء کلی و هماهنگ درباره رفتارهای انسان در چارچوب اعتقادات دین یا جهان بینی است و دین آنها را در تعالیم بصورت مجموعه ای از باید ها و نبایدهای رفتاری به انسان ارائه می دهد ایدئولوژی ادیان گرایشها، روشها و کنش های پیروان را تبیین و تشریح می کند.
ایدئولوژی به 2 بخش به شرح ذیل تقسیم می گردد:
الف) اخلاقیات: منظور دستورالعملهای اختیاری است که با جهت دهی رفتارهای انسان و اصلاح نیات و گرایش های او بین اعمال نیک و بد تفکیک قائل شده و برای تحصیل شایستگی ها و تهذیب و تصفیه درون مقرر می شود.
ب)احکام وقوانین شرعی: دستورالعملهای فقهی هستند که در 5 طبقه واجب، مستحب، حرام،مباح و مکروه حدود دین را تعیین می کند این احکام با جنبه اختیاری یا اجباری به پیروان ابلاغ می گردد تا با رعایت آن دینداری خود را تحقق بخشند. این احکام می تواند مانند احکام عبادت و طهارت های فردی بوده و گاه هم جنبه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دارد.
منشاء دین از نظر دورکیم
به اعتقاد دور کیم محور اساسی دین تقسیم اشیائ به مقدس و نامقدس است . مقدس یعنی همه اموری که در ارتباط با اجتماع و منافع جامعه است و غیر مقدس منظور امور فردی و روزانه است .
وی توتم را منشاء همه ادیان بزرگ دانسته و پرستش توتم را نمادی از پرستش جامعه می داند به اعتقاد او اقوام ابتدائی روح جمعی خود و یا جامعه را که دارای توانائی فرا فردی است در قالب توتم یعنی یک حیوان یا گیاه مقدی تقدیس می کند.
دیدگاه مارکس درباره دین
به اعتقاد مارکس در هر جامعه 2 جنبه را بشرح ذیل می توان تشخیص داد:
الف) زیربنا: منظور از زیربنا، زیرساختارهای جامعه و روابط و شیوه های تولید است
ب) روبنا: منظور از روبنا نهادهای حقوقی، سیاسی، دینی و طرز فکرها و ایدئولوژی ها، فلسفه و هنر است.
دین در سایر امور روبنائی جامعه اموری تابع و تحت تاثیر امور زیربنایی هستند . هرگاه تغییری در حیات اقتصادی جامعه رخ دهد به طبع آن در دین نیز تغییر به وجود می آید.
دیدگاه مارکس در باره دین
مارکس در بیانی صریح تر دین را یک ایدئولوژی معرفی می کند یعنی یک نظام اعتقادی کامل که هدف عمده آن توجه به وضع موجود به نفع ستمگران است . دین به فقیران توجه می کند که نظام و ترتیبات اجتماعی را که در آن به سر می برند امری از پیش تعیین شده و مقدر بدانند و در برابر آن اقدامی انجام ندهند.
دیدگاه فروید درباره دین
به اعتقاد فروید دین محصول هیجانات و تعارض درونی است که در گذشته کودکی انسان ریشه دارد و به ویژه از سرکوب تمایلات جنسی در دوره کودکی ناشی می شود اندیشه خدا نیز فرافکنی خواسته ها وتمایلات ناخودآگاه بود. پدر آسمانی فرافکنی آسمانی پدری مقتدر و حمایت کننده است و به همان نحو که در دوره کودکی وجود داشته بنابراین دین پدیده روانی است که محصول خیال خام یا اندیشه آرزومندانه یعنی پندار و توهم است.
دانش ادیان به مطالعه علمی دین که به آن دین شناسی تطبیقی نیز اطلاق می شود می پردازد. یک علم تجربی با روش توصیف تحلیلی با تاکید بر سیر تاریخی و مقایسه سنت های دینی است . بعبارت دیگر دین شناسی تطبیقی مطالعه تطبیق ادیان و بررسی مقایسه ادیان بزرگ دنیا وبه معنی دقیقتر مطالعه ویژگی های مهم ادیان گوناگون جهان به شیوه ای کاملا منطقی و عیینی بدون پیشداوری است و این نکته نیز قابل ذکر است که رشته ادیان با علم کلام و الهیات متفاوت است و بخصوص با الهیات مدافعه گرانه، با رشته دفاعیات کلامی کاملا مغایرت دارد.
با تشکر از زحمات شما آقای رحیمی خیلی باحالی